นักโบราณคดี

ผู้ที่ศึกษาการใช้ชีวิตในอดีตของมนุษย์ในทุกมิติ

📃 ลักษณะงาน

ศึกษา รักษา อนุรักษ์แหล่งโบราณคดี หรือโบราณสถาน
สำรวจ ขุดค้น แหล่งโบราณคดีเพื่อค้นหาโบราณวัตถุ
วิเคราะห์และสังเคราะห์ข้อมูล เขียนเป็นเรื่องราวของมนุษย์ในอดีต
อาจทำงานอาชีพอื่น ๆ ที่เกี่ยวข้อง เช่น เป็นคอลัมนิสต์เขียนบทความ หรือเป็นมัคคุเทศก์ เป็นต้น

📊 ขั้นตอนการทำงาน

การทำงานของนักโบราณคดีที่ทำงานในสังกัดกรมศิลปากร แบ่งออกเป็น 2 ส่วน คือส่วนทำงานในออฟฟิศและในส่วนลงพื้นที่ขุดค้นสำรวจ ซึ่งนักโบราณดคีแต่ละคนอาจมีสัดส่วนการทำงานในออฟฟิศและพื้นที่ขุดค้นสำรวจแตกต่างกันไป โดยทั่วไปแล้วมีขั้นตอนการทำงานดังนี้

รับมอบหมายงานที่ต้องทำ เช่น ได้โจทย์เป็นการศึกษาวัฒนธรรมบ้านเชียง เป็นต้น
เตรียมข้อมูล ทบทวนวรรณกรรม สืบค้นข้อมูลในอดีตที่มี
เตรียมการสำรวจ ว่าจะสำรวจอะไร เตรียมข้อมูล แผนที่ ดูพื้นที่ก่อนลงสำรวจขุดค้นจริง ๆ เพื่อสำรวจและวิเคราะห์จุดขุดค้นที่เหมาะสม
ลงทำงานในภาคสนามเพื่อขุดค้น และทำงานในส่วนเก็บข้อมูลชุมชน ด้วยการสัมภาษณ์ พูดคุย และคลุกคลีกับคนในชุมชน
ในการขุดค้นสำรวจตามวิธีต่าง ๆ เพื่อเก็บข้อมูลหลักฐาน และชิ้นส่วนโบราณวัตถุ บางทีอาจขุดไม่จบใน 1 ฤดูกาลขุดค้น อาจต้องกลบรักษาไว้หรือให้ชุมชนช่วยดูแล กลับมาทำรายงานแล้วกลับไปขุดค้นเพิ่มในฤดูกาลต่อไป
นำเอาโบราณวัตถุมาวิเคราะห์และสังเคราะห์ ว่าคืออะไร เช่น วิเคราะห์ว่าลูกกลม ๆ ที่ขุดพบ คือ ลูกปัด เครื่องปั้นดินเผา หรือเครื่องมืออะไร เป็นต้น
วิเคราะห์และเขียนเป็นรายงานการขุดค้นทางโบราณคดี

👩🏻‍💻 อาชีพที่ต้องทำงานร่วมกัน

นักโบราณคดีเป็นอาชีพที่ไม่สามารถทำงานคนเดียวได้ ต้องประสานงานกับคนมากมาย หลากหลายอาชีพ เพื่อนำข้อมูลมาประกอบกันเพื่อเรียนรู้วัฒนธรรมของคน โดยอาชีพต่าง ๆ ที่นักโบราณคดีอาจร่วมงานด้วยมีดังนี้

นักสัตววิทยา เพื่อขอความร่วมมือเกี่ยวกับข้อมูลของกระดูกสัตว์ที่ขุดค้นพบ
นักธรณีวิทยา เพื่อช่วยวิเคราะห์ดิน ประเมินอายุหินเบื้องต้น
นักฟิสิกส์ นักเคมี เพื่อหาองค์ประกอบของลูกปัด หรือวัสดุต่าง ๆ ที่เป็นส่วนประกอบในโบราณวัตถุ
นักพันธุศาสตร์ หรือนักชีววิทยา เพื่อตรวจสอบสารพันธุกรรม (DNA) ของมนุษย์
ชาวบ้านและผู้คนในชุมชน

🏢 สถานที่และเวลาทำงาน

สถานที่และเวลาทำงานขึ้นอยู่ว่าสังกัดหน่วยงานใด และเป็นช่วงเวลาที่ทำงานส่วนใดอยู่ ตัวอย่างสถานที่และเวลาทำงานของนักโบราณคดีสังกัดหน่วยงานต่าง ๆ เช่น

สังกัดกรมศิลปากร โดยสำนักโบราณคดีส่วนกลางอยู่ที่กรุงเทพมหานคร และมีสำนักศิลปากรประจำอยู่ตามจังหวัดต่าง ๆ 12 สำนัก ได้แก่ ราชบุรี สุพรรณบุรี อยุธยา เชียงใหม่ ขอนแก่น นครราชสีมา อุบลราชธานี ปราจีนบุรี นครศรีธรรมราช สงขลา ลพบุรี สุโขทัย
- หากอยู่ในช่วงลงพื้นที่ขุดค้นสำรวจ ก็จะทำงานอยู่ที่ตำแหน่งขุดค้นทั้งวัน ไม่มีเวลากำหนดตายตัว อาจขุดตั้งแต่เช้าถึงเย็นและวิเคราะห์ต่อถึงดึกดื่น (หากเป็นนักโบราณคดีใต้น้ำ เมื่อถึงช่วงเวลาลงพื้นที่สำรวจ สถานที่ทำงานจะเป็นใต้น้ำ)
- เมื่อขุดได้โบราณวัตถุขึ้นมาแล้ว สถานที่ทำงานจะเป็นห้องปฏิบัติการ เพื่อวิเคราะห์โบราณวัตถุ
- หากทำงานเอกสาร หรืองานเขียนรายงาน อาจทำงานที่ออฟฟิศ ช่วงเวลาทำงานปกติ ประมาณ 8:00-17:00 น.
สังกัดบริษัทเอกชน ทำงานประจำที่บริษัท หรือรับจ้างเป็นโปรเจค ๆ อาจไม่มีออฟฟิศตายตัว และเวลาทำงานเฉลี่ยต่อวันหากไม่ได้ไปขุดค้น มักเป็นช่วงเวลา 8:00-17:00 น.

✅ ความรู้ความสามารถที่ต้องใช้

มีความรู้ทางโบราณคดี ประวัติศาสตร์
ทุกคนสามารถเป็นนักโบราณคดีได้ อาจเป็นนักโบราณคดีสมัครเล่น นักโบราณคดีท้องถิ่น แต่นักโบราณคดีจริง ๆ ต้องรู้วิธีขุดค้น รู้จักโบราณวัตถุ
สิ่งสำคัญของการประกอบอาชีพนี้ คือ ต้องมีใจรัก มีแรงบันดาลใจ ต้องสนใจอดีต มีความสงสัย อยากรู้ความเป็นมาของคน ที่มาที่ไป ทำไมเกิดเป็นแบบนี้ มีวิวัฒนาการแบบนี้ได้อย่างไร เป็นทั้งงานด้านวิทยาศาสตร์และศิลปะ
ใจรัก อยากอนุรักษ์ความเป็นรากเหง้าของตัวเอง
พร้อมที่จะศึกษาเกี่ยวกับคน เกี่ยวกับมนุษย์ในอดีต ไม่ใช่แค่ชอบของเก่า
มีความอยากรู้อยากเห็น มีข้อสงสัย ตั้งคำถามตลอดเวลาว่าเกิดอะไรขึ้น เกิดขึ้นได้อย่างไร ทำไมคนจึงมาอยู่ที่ตรงนี้
ช่างสังเกต เกิดเป็นคำถามที่สร้างสรรค์ เช่น หินอะไร มีคราบเลือดไหม มีการซ่อมหรือเปล่า
คิดวิเคราะห์ สังเคราะห์เป็น เชื่อมโยงข้อมูลได้
สืบค้นหลักฐานเป็น และสามารถเรียบเรียงพร้อมที่จะสื่อสารเล่าให้ผู้อื่นได้ทราบต่อ
มีความใฝ่รู้ อ่านค้นคว้าเพิ่มเติม ทักษะภาษาอังกฤษต้องดี เพราะมีความรู้มากมายที่เป็นภาษาอังกฤษ รักการอ่าน
พร้อมเปิดใจรับฟังความคิดเห็น และแลกเปลี่ยนความรู้กับคนอื่น เพราะอดีตเป็นเรื่องที่ไม่มีใครรู้ชัด ยังไม่แน่ว่าใครถูกหรือผิด ไม่มีใครเกิดทัน
มีความซื่อสัตย์ มีจิตใจอนุรักษ์ เมื่อค้นพบโบราณวัตถุต้องไม่เก็บเอาไว้เอง ไม่นำไปขาย หรือไม่สื่อสารให้ข้อมูลที่คิดขึ้นเองโดยไม่ผ่านการวิเคราะห์หาหลักฐานที่เพียงพอ เพราะเป็นการบิดเบือนภาพประวัติศาสตร์
ไม่ดูถูกวิชาชีพตนเอง มีจิตวิญญาณนักโบราณคดี ที่คอยดูแลโบราณวัตถุที่นับเป็นทรัพย์สมบัติของโลก

💵 โอกาส ความท้าทาย และผลตอบแทน

เรียนจบโบราณคดีแล้วสามารถทำงานเป็นนักโบรารณคดีสังกัดกรมศิลปากร ตำแหน่งและการทำงานเป็นเหมือนข้าราชการทั่วไป โดยตำแหน่งในเส้นทางสายอาชีพอาจเป็นดังนี้
- นักโบรารณคดีปฏิบัติการ / นักโบรารณคดีชำนาญการ / นักโบรารณคดีชำนาญการพิเศษ
- หลังจากนั้นจะแยกสายงานออกเป็นสองทางคือ
  - สายวิชาการ เป็นนักวิชาการทรงคุณวุฒิ
  - สายบริหาร เป็นผู้อำนวนการสำนัก เป็นรองอธิบดีและอธิบดีกรมศิลปากร
เงินเดือนข้าราชการ เริ่มต้นงานด้วยวุฒิปริญญาตรี ประมาณ 17,000-18,000 บาท ปริญญาโทประมาณ 20,000 บาท โดยมีเบี้ยเลี้ยงให้เวลาลงพื้นที่ มีค่าตอบแทนในการทำวิจัย
เงินเดือนบริษัทเอกชนขึ้นอยู่กับความยากของงาน เงินเดือนเริ่มต้นงานด้วยวุฒิปริญญาตรี ประมาณ 15,000-20,000 บาท หรืออาจเป็นงานเหมาเป็นโปรเจค เช่น โปรเจคละ 300,000 บาท เป็นต้น โดยเรทค่าตอบแทนยังไม่เป็นมาตรฐานชัดเจน ขึ้นอยู่กับความยากง่ายของงาน
เป็นอาชีพที่ไม่ต้องมีใบประกอบวิชาชีพ แต่มีชมรมนักโบราณคดี สามารถประกอบอาชีพนี้ไปได้จนอายุหกสิบ หรือเกษียณราชการ
หากไม่ได้เลือกประกอบอาชีพโบราณคดี อาจสามารถเลือกประกอบอาชีพอื่น ๆ ได้ ตัวอย่างเช่น
- มัคคุเทศก์ เพราะได้เรียนและศึกษาเกี่ยวกับแหล่งวฒนธรรม มีความสามารถทางด้านภาษาอังกฤษ สามารถพาชมแหล่งโบราณคดีหรือโบราณสถานได้
- นักเขียน สร้างสรรค์งานเขียน ทั้งหนังสือ หนังสือพิมพ์ คอลัมนิสต์
- นักอักษรศาสตร์ ทำงานที่สำนักวรรณกรรมและประวัติศาสตร์ กรมศิลปากร
- ครูอาจารย์ สอนเรื่องวัฒนธรรม สังคม
- ภัณฑารักษ์ ทำงานในพิพิธภัณฑ์
- นักวิชาการ
- เปิดบริษัทรับขุดค้นสำรวจเป็นของตนเอง
ปัญหาและความเสี่ยงของอาชีพนักโบรารณคดี เช่น
- ความปลอดภัยเมื่อออกไปสำรวจ เช่น ไปป่าเขา การเข้าไปในพื้นที่ หรือการต้องไปทำงานใต้น้ำ
- ความเครียด จากการทำงานหรือเรื่องส่วนตัว
- การเสี่ยงต่อการเสียชื่อเสียง หากให้ข้อมูลที่ผิดพลาดหรือการตอบโต้ที่ไม่เหมาะสม
ช่วงโรคระบาด สถานการณ์ฉุกเฉิน หรือภัยธรรมชาติ เช่น ฝน พายุ ส่งผลกระทบกับอาชีพนักโบราณคดี ทำให้ออกภาคสนามเพื่อไปขุดค้นไม่ได้ บางงานต้องเลื่อนการขุดค้นออกไป
เทคโนโลยีมีส่วนช่วยให้การทำงานโบราณคดีง่ายขึ้น เช่น นักโบราณคดีบางคนใช้ดาวเทียม อากาศยานไร้คนขับ (Drone) หรือเครื่องสแกน มาใช้ในการวิเคราะห์สภาพพื้นที่ ชั้นดิน ภาพจิตรกรรมฝาผนัง ภาพเขียนสี เป็นต้น
ปัญญาประดิษฐ์หรือ AI อาจมีส่วนช่วยในการทำงานมากกว่าทำงานแทนนักโบราณคดีทั้งหมด เช่น มาช่วยขุดค้น หรืออ่านจารึก เป็นต้น แต่น่าจะต้องใช้เวลาอีกนาน เพราะต้องสร้างฐานข้อมูลที่เยอะมาก AI จึงจะสามารถอ่านได้
มีโอกาสร่วมงานกับนักโบราณคดีต่างชาติมาก ในการทำงานมักต้องประสานงานติดต่อกับต่างประเทศ เปรียบเทียบวัฒนธรรมแลกเปลี่ยนข้อมูลกัน เพราะข้อมูลระหว่างวัฒนธรรมบางข้อมูลสามารถเชื่อมกันได้ มีความร่วมสมัยกัน